Czy słyszeliście kiedyś o czterech żołądkach u krowy? Jeśli nie, to wspaniale! Jeżeli tak, przeczytajcie ten tekst i pozwólcie na rozwianie wszelkich wątpliwości. Przeżuwacze, czyli między innymi krowy, posiadają jeden żołądek, choć o tyle wyjątkowy, iż wielokomorowy. W skład czterech komór wchodzą trzy przedżołądki oraz komora odpowiadająca żołądkowi jednokomorowemu innych ssaków domowych.
Zwierzęta pobierają pokarm głównie po to, aby zaspokoić deficyt energii i zgromadzić zapas energii na czas, kiedy będzie ona trudno dostępna. Kolejne powody konsumowania pokarmu to towarzystwo, gdyż obecność innych osobników stymuluje zwierzę do zwiększonego spożycia pokarmu, nagroda – na przykład za dobrze wykonane zadanie oraz stres, przyczyniający się do zwiększenia ilości przyjmowanego pożywienia.
Przewód pokarmowy to jednak nie same żołądki, ale jeszcze jama ustna, przełyk, jelita cienkie i grube. Zwierzęta roślinożerne od drapieżników odróżnia poziom komplikacji budowy tego układu, gdyż posiadają one system fermentorów ułatwiających trawienie pokarmu roślinnego.
STRATEGIE POKARMOWE ROŚLINOŻERCÓW
Rodziny roślinożernych ssaków wykształciły w procesie ewolucji dwie odmienne strategie trawienia, opierające się na wykorzystaniu drobnoustrojów, bakterii, grzybów i pierwotniaków. Wszystko dlatego, ponieważ ściany komórek roślinnych są odporne na działanie naturalnie wytwarzanych w organizmie substancji, takich jak amylaza ślinowa i sok trzustkowy.
- Wykształcenie uchyłków przełyku, czyli przedżołądków oraz wydłużenie przewodu pokarmowego (szczególnie jelit). To do przedżołądków trafia pokarm w celu rozdrobnienia oraz rozkładu fermentacyjnego. Dzięki umieszczeniu głównego fermentatora w przedniej części przewodu pokarmowego krowa (a również owca i koza) może wielokrotnie odłykać treść pokarmową (odłykanie to powracanie treści z żołądka do jamy ustnej), by dokładniej ją rozdrobnić, przeżuć i naślinić. Strategia ta umożliwiła przeżuwaczom zasiedlanie terenów geograficznych ubogich, stale lub okresowo, w łatwostrawny roślinny pokarm.
- Modyfikacja jelita ślepego lub okrężnicy tak, by stworzyły fermentory, umożliwiające rozkład niestrawionego w górnym odcinku przewodu pokarmowego pokarmu roślinnego. Strategia ta występuje u rodzin koniowatych i zającowatych.
ŻOŁĄDEK KROWY
Wśród czterech komór żołądka przeżuwaczy wyróżniamy:
- żwacz
- czepiec
- księgi
- trawieniec
Żwacz, czepiec i księgi to tak zwane przedżołądki, które cechuje bezgruczołowa błona śluzowa. Ich funkcją jest enzymatyczne rozkładanie węglowodanów, ze szczególnym uwzględnieniem celulozy, stanowiącej znaczną część diety zwierząt przeżuwających, a także produkcja lotnych kwasów tłuszczowych, w której największą rolę odgrywają mikroorganizmy.
Trawieniec, czyli ostatnia komora żołądka – żołądek właściwy, posiada błonę śluzową typu gruczołowego i pełni identyczną funkcję jak żołądki jednokomorowe u innych gatunków zwierząt: trawi pokarm za pomocą soku żołądkowego.
JAK TRAWI KROWA?
Przełknięty kęs zostaje odkładany w tylnej części żwacza – pierwszego z przedżołądków, tworząc górne piętro niestrawionej treści pokarmowej. Mikroorganizmy żwaczowe przylegają do niej i rozpoczynają rozkładanie niektórych składników. Podczas przeżuwania porcje treści pokarmowej z przedniej części żwacza zostają zwrócone do jamy gębowej, gdzie następuje kolejne naślinienie, rozdrobnienie i zwiększenie powierzchni dla działania mikroorganizmów. Cząsteczki paszy stają się coraz mniejsze, bakterie wciąż je rozkładają, przeżuwanie powtarza się i treść pokarmowa stopniowo osiada na dnie żwacza.
Raz na minutę następuje skurcz żwacza, podczas którego treść żwacza „odbija się” do jamy gębowej lub przechodzi do drugiej komory żołądka – czepca. Kierunek przejścia zależy od wielkości cząsteczek paszy: zbyt duże zostają cofnięte, a wystarczająco małe trafiają do kolejnej komory.
Żwacz i czepiec nie są od siebie oddzielone w sposób ścisły, jednak spełniają różne zadania. Można stwierdzić, iż czepiec zajmuje się logistyką i decyduje, czy treść pokarmowa jest wystarczająco rozdrobniona, by skierować ją do ksiąg (czy może zbyt mała i należy poddać ją odłykaniu).
Księgi to trzecia komora żołądka krowy. Charakteryzuje się dużą liczbą tworów podobnych do liści czy kartek książki, które zwiększają powierzchnię wchłaniania – to tam wchłania się najwięcej pobranej wody, a także sód i potas.
W trawieńcu następuje trawienie białka przez enzymy znajdujące się w soku żołądkowym.
Bibliografia z dnia 9.09.2019:
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/370839
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0749072015307477?via%3Dihub
Fizjologia zwierząt – praca zbiorowa pod redakcją prof. dr. hab. Tadeusza Krzymowskiego i prof. dr. hab. Jadwigi Przała, wydanie IX, 2015 rok, Powszechne Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa