Kapusta i marchewka podstawą diety królika? Tylko gdy ma być chory.

Zróżnicowane układy pokarmowe różnych gatunków zwierząt sprawiają, że nie jest łatwo karmić je intuicyjnie. To, co szkodliwe dla kota może być idealne dla królika, i na odwrót. Czy słyszeliście, że króliki bezpiecznie jest karmić marchewką i kapustą? Jeśli tak, to musicie pozwolić nam wyprowadzić Was z błędu. Okazuje się, iż w diecie naszych uszatych pupili bardzo istotny jest umiar. Tłumaczymy dlaczego to wszystko jest takie skomplikowane i na co uważać karmiąc te zwierzęta.

ROŚLINOŻERCA INNY NIŻ WIĘKSZOŚĆ

Wszystkie zwierzęta roślinożerne posiadają specjalnie przystosowane do tego zęby, czyli siekacze (tną i odgryzają łodygi, gałązki, liście) i zęby policzkowe (rozdrabniają twarde kawałki pokarmu). Zęby policzkowe to wspólna nazwa przedtrzonowców i trzonowców, ponieważ morfologicznie są identyczne. Zęby roślinożerców cechuje otwartokoronowość – nie posiadają korzeni, ale tak zwane wierzchołki, dzięki którym rosną przez całe życie. Zęby sieczne królika rosną średnio pół milimetra dziennie, a policzkowe do 2,5 milimetra tygodniowo, przez co muszą ulegać ścieraniu.

Silny zwieracz wpustu żołądka uniemożliwia tym zajęczakom wymiotowanie ani odbijanie gazów. Pokarm z żołądka trafia do dwunastnicy, jelita czczego (gdzie następuje wchłanianie substancji odżywczych), następnie do jelita biodrowego, jelita ślepego i okrężnicy.

Fermentacja pokarmów roślinnych zachodzi w jelicie ślepym, w którym żyje populacja różnych gatunków bakterii tworzących mikroflorę. Jelito ślepe mieści 65% całości treści pokarmowej, a odbywające się tam trawieniem mikrobiologiczne wytwarza też ważne witaminy, których królik nie jest w stanie przyswoić z pokarmem.

Króliki są koprofagami – żywią się „kałem witaminowym” (cekotrofami), będącym wstępnie przetrawionym pokarmem. Bogata w składniki odżywcze treść jelita ślepego oraz niestrawialne cząstki pokarmu tworzą dwa odmienne rodzaje kału. Twarde i suche grudki kałowe nie są przez nie spożywane. Ponowne przejścia przez układ pokarmowy ma na celu odzyskanie wszystkich składników odżywczych oraz wchłonięcie substancji produkowanych przez pożyteczne bakterie, takich jak aminokwasy, lotne kwasy tłuszczowe oraz witaminy. Mechanizm ten został wykształcony, aby pozwolić zwierzętom przetrwać na terenach suchych, z bardzo ograniczonym dostępem do pożywienia wysokoenergetycznego.

SKŁADNIKI KRÓLICZEJ DIETY

Siano

Główny składnik diety królików powinna stanowić trawa – świeża i suszona w postaci siana – z dodatkiem ziół. Zapewnia ona zbilansowane źródło białka, strawnego i niestrawnego włókna pokarmowego (czyli błonnika), minerałów oraz witamin. Świeża trawa i siano powinny stanowić ok. 80-85% dziennej diety królika. Świeżo skoszona trawa może szybko gnić. Nie można karmić królików zgniłą trawą, należy w porę usunąć z klatki niezjedzone pozostałości świeżej. Zwierzęta te powinny mieć stały dostęp do siana, którego nie można zastępować słomą. Siano to wysuszona trawa i rośliny motylkowe, a słoma to łodygi i liście dojrzałych roślin uprawnych. Przez niską zawartość składników odżywczych, spożywanie słomy może prowadzić do niedoborów żywieniowych.

Zioła dodane do siana mogą zwiększać jego smakowitość i korzystnie wpływać na procesy trawienne. Twarde składniki są wskazane dla odpowiedniego ścierania zębów królika, mogą być nimi korzenie topinamburu, cykorii czy też gałązki drzew owocowych.

Pelet

Pelet to karma powstała z połączenia grubo pociętych fragmentów roślin (takich jak podsuszone trawy) z substancją spajającą (na przykład białkiem sojowym). Powinna nie powinna być podstawą diety, ale dodatkiem do niej i stanowić ok. 10% dziennej dawki pokarmowej królika. Karma nie powinna przekraczać 2-3% masy ciała zwierzęcia na dobę. Posiada ona wysoką zawartość włókna pokarmowego (więcej niż 20%), przez co królik musi gryźć ją zębami, naturalnie je ścierając i dzięki temu jest też korzystna dla równowagi mikroflory jelitowej.

Świeże warzywa

Świeże warzywa, takie jak sałata, nie powinny stanowić więcej niż 10-15% dziennego spożycia królika. Przed podaniem królikowi dobrze jest sprawdzić czy dane warzywo jest dla niego bezpieczne. W kolejnych akapitach znajdziecie listę roślin, które są dla tych zwierzaków trujące.

Bezpieczne są:

• liście i łodygi brokułów,
• papryka,
• seler,
• strąki grochu zwyczajnego,
• liście i łodygi brukselki,
• dynia,
• jadalne kwiaty (róże, nasturcje, bratki, hibiskus),
• marchew (nać lepsza niż korzeń).

Marchewki często kojarzą się z żywieniem królików, ale bezpieczne są jedynie w niewielkich ilościach. Marchew bogata jest w cukry, które w nadmiarze szkodzą zębom i zdrowiu uszatego zwierzaka. Można podawać je jako przekąskę okazjonalnie, ale o wiele lepiej jest zamiast niej raczyć zwierzę zielonymi warzywami liściastymi.

Woda

Króliki muszą mieć dostęp do świeżej, wymienianej codziennie wody. Ze względu na to, że w poidłach mogą rozwijać się glony, należy je okresowo czyścić i zaleca się również podawanie wody w butelkach (trudniej z nich rozlać i zanieczyścić wodę, ale mogą się zatykać). Zamiast wody można podawać herbaty (owocowa, biała, zielona) lub ziołowe napary (np. rumianek). Króliki jedzące dużo świeżej trawy i zielonych warzyw liściastych będą piły mniej wody, a te jedzące głównie siano będą piły jej więcej. Samo pożywienie nie wystarczy do zapewnienia dobowego zapotrzebowania na wodę.

Układ pokarmowy działa prawidłowo tylko wtedy, gdy jest dobrze nawodniony. Połknięta żywność musi być wilgotna, aby mogła się w nim przemieszczać. Odwodnienie i zbyt suchy pokarm może prowadzić do zaczopowania jelita, skutkującego zastojem żołądkowo-jelitowym lub niedrożności jelit. Są to stany wymagające interwencji lekarza weterynarii.

Owoce świeże, suszone, liofilizowane

Można je podawać okazjonalnie jako smakołyki czy nagroda. Owoce nie powinny być podawane codziennie, gdyż mogą szkodzić zębom królika i w nadmiarze prowadzić do nadwagi. Ponadto nie powinny stanowić więcej niż 10% dziennego spożycia jeśli są podawane. Okazjonalnie można podawać królikom kawałki jabłek, gruszek, śliwek, truskawek, borówki, winogrona i banany (te dwa ostatnie są wyjątkowo słodkie i kaloryczne, więc lepiej z nich zrezygnować). Nie wolno podawać awokado, gdyż jest zbyt tłuste.

Kilka przykładów zdrowych, okazjonalnych przekąsek dla królika:

• brukselka (bez łodygi),
• małe kawałki jabłka (bez pestek),
• małe porcje marchewki lub jej naci,
• małe kawałki batatów.

CO ROZWAŻYĆ WYBIERAJĄC ŚWIEŻE WARZYWA?

Kwas szczawiowy jest trucizną wytwarzaną naturalnie przez niektóre rośliny jako mechanizm obronny, a część zielonych warzyw liściastych ma stosunkowo wysoki poziom tego kwasu. Roślin tych lepiej jest unikać w nadmiarze, można podawać je jeden raz dziennie, zmieniając ich rodzaj.

Rośliny o wysokiej zawartości kwasu szczawiowego:

• pietruszka,
• gorczyca,
• szpinak,
• natka rzodkiewki,
• burak ćwikłowy, boćwina,
• kiełki,
• jarmuż (należy go unikać).

Rośliny o niskiej zawartości szczawianów (można podawać je codziennie):

• rukola,
• bazylia,
• Bok Choy / Pak Choi,
• nać marchewki,
• cykoria, cykoria endywia, cykoria sałatowa (radicchio), endywia kędzierzawa, endywia szerokolistna,
• kolendra,
• rukiew wodna,
• trawa pszeniczna,
• sałata siewna,
• sałata czerwonolistna,
• sałata rzymska,
• ziele i kwiaty mniszka lekarskiego (bez pestycydów),
• koper, koper włoski,
• mięta (różne odmiany),
• liście malin.

KAPUSTA, SAŁATA I SZPINAK NIE POWINNY STANOWIĆ PODSTAWY KRÓLICZEJ DIETY

Kapusta należy do rodziny roślin krzyżowych (kapustowatych), w których występują goitrogeny. Ich spożycie w dużych ilościach może podrażniać błony śluzowe, hamować wzrost, powodować uszkodzenia wątroby i nerek, hamować wychwyt jodu przez tarczycę i szkodzić czynności tarczycy. Poza kapustą uważać należy m.in. na jarmuż, brokuły, brukselkę, rzepę. W niewielkich ilościach bezpieczna może być kapusta pak choi i kapusta pekińska, jednak nie dla każdego zwierzęcia.

Rośliny te sprzyjają wytwarzaniu gazów, a po wprowadzeniu ich w dietę wystąpienie miękkiego stolca oznacza, że nowe warzywo nie jest tolerowane przez zwierzę. U wrażliwych zwierząt po spożyciu nadmiaru roślin krzyżowych oprócz wzdęć występować mogą biegunki. Same wzdęcia mogą prowadzić do zatrzymania ruchów perystaltycznych przewodu pokarmowego, co skutkować może śmiercią.

Szpinak (z rodziny szarłatowatych) posiada za to dużo kwasu szczawiowego, a jego nadmiar w diecie skutkuje wiązaniem minerałów, na przykład wapnia i magnezu, ograniczając ich dostępność dla organizmu (w tym dla kości). Przy podawaniu szpinaku również należy zachować umiar – można podawać go maksymalnie 2-3 razy w tygodniu. 

Taki sam wymóg co do umiaru dotyczy sałaty (z rodziny astrowatych), gdyż zawiera ona kwas szczawiowy oraz lactucarium – sok mleczny, zwany też „opium dla królika”, w nadmiernych ilościach powodujący problemy żołądkowe i biegunkę.

Przykłady sałaty odpowiedniej dla królików, w kolejności od najwyższych wartości odżywczych:

1. sałata liściasta zielona lub czerwona
2. sałata rzymska
3. roszponka
4. sałata masłowa (sałata Boston i Bibb)

Ze względu na zawartość soku mlecznego i kwasu szczawiowego sałaty nie należy podawać w nadmiarze. Świeże warzywa, takie jak sałata, nie powinny stanowić więcej niż 15% dziennego spożycia królika.

Nie wolno karmić królika sałatą lodową! Ma ona bardzo dużo soku mlecznego i stanowi zagrożenie dla jego zdrowia.

Zastojowi gazów i obniżonej ruchliwość przewodu pokarmowego u królików da się zapobiec stosując dietę bogatą w błonnik, a ubogą w węglowodany i cukry. Decyzja o podawaniu lub nie warzyw z rodziny kapustowatych powinna być podjęta w oparciu o stan zdrowia, wiek i wrażliwość pokarmową każdego królika. Nie są one jednak rekomendowane.

ROŚLINY SZKODLIWE DLA KRÓLIKA

Rośliny trujące dla królika możemy spotkać przede wszystkim w ogrodzie. Niebezpieczne są te, które rosną z cebulek: przebiśniegi, hiacynty, dzwonki, krokusy, żonkile, tulipany i wszelkie inne rośliny cebulowe. Podobnie uważać należy na jaskry, naparstnice, pierwiosnki, ostróżki, orliki, ciemierniki, żywokost lekarski, maki, barwinki, tojady, jagody, bluszcz, ligustry, ostrokrzewy i cisy. Należy uważać na to, co rośnie w okolicy, w której może poruszać się królik.

Rośliny trujące dla królika:

• tojad,
• obrazki włoskie (Arum italicum), obrazki plamiste (Arum maculatum),
• bakłażan (nie tylko owoc, ale też pędy, łodygi i liście),
• dzwoneczek,
• przestęp,
• jaskier,
• glistnik jaskółcze ziele,
• orlik,
• żywokost, żywokost uplandzki,
• kąkol,
• pierwiosnek,
• krokus,
• narcyz,
• wilcza jagoda,
• ostróżka,
• szczaw, szczawik,
• blekot pospolity,
• naparstnica,
• hiacynt winogronowy,
• czosnaczek pospolity,
• ciemiernik,
• cykuta,
• lulek czarny,
• ostrokrzew,
• hiacynt,
• bluszcz,
• konwalia majowa,
• cebula,
• barwinek,
• mak,
• ziemniak (liście, łodygi),
• pierwiosnek,
• ligustr,
• Starzec Jakubek,
• liście rabarbaru,
• przebiśnieg,
• wilczomlecz,
• pomidor (korzeń, łodyga, liście),
• powojnik pnący,
• łubin żółty,
• tulipan,
• rośliny psiankowate,
• dziki czosnek,
• psianka słodkogórz,
• cis,
• rabarbar,
• bób,
• fasola,
• sałata lodowa,
• awokado,
• dąb (liście, gałązki),
• grzyby.

ZBILANSOWANA DIETA

Odpowiedni dobór składników w diecie odnosi się też do udziału w niej minerałów. Makroelementy istotne w praktycznym układaniu diety dla królików to wapń, fosfor i sód. Ważne mikroelementy stanowią: żelazo, miedź, mangan, cynk, selen, jod i kobalt. Potrzebne, choć w praktyce nieuwzględniane przy planowaniu posiłków zwierzaka są:  molibden, fluor i chrom. Ważne by ilość tych składników w diecie nie przekraczała poziomu toksyczności.

Czy to takie ważne? Oczywiście. Niech za przykład posłuży nam wapń jako składnik diety uszatych pupili. Według Światowego Stowarzyszenia Weterynarii Małych Zwierząt (WSAVA) dieta dorosłego królika powinno składać się z wapnia w ok. 0,6-1%, aby zapewnić optymalną mineralizację kości. Bez wystarczającej ilości wapnia w diecie królika zwiększą się szanse na rozwój bolesnych chorób zębów. Nadmiar wapnia za to może również stanowić ogromny problem dla królików – skutkować „osadem w pęcherzu” (mocz królika gęstnieje, staje się ziarnisty i przybiera nieprzyjemny biały lub szary kolor). Nieleczony może prowadzić do kamicy nerkowej lub innych bolesnych chorób dróg moczowych.

Witaminy są z definicji grupą organicznych związków chemicznych, niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Ich niedobór prowadzić może do zakłóceń przemiany materii oraz chorób. Ważne w diecie królika są witaminy A, K, C, E i D. Zapotrzebowanie na nie różni się od etapu życia zwierzęcia. Maksymalny poziom witaminy C u królika w okresie wzrostu wynosi 2 gramy na kilogram masy ciała, a w okresie reprodukcyjnym 400 miligramów na kilogram masy ciała.

Lizawki nie są wskazane dla królików, ponieważ składają się głównie z soli, która zatrzymuje wodę w organizmie (co może wpłynąć negatywnie na pracę nerek) i może podwyższać ciśnienie.

Większość składników odżywczych dostarcza siano, trawa i inne warzywa liściaste, więc przy urozmaiconej diecie królik otrzymuje odpowiednią dawkę witamin oraz mikro i makroelementów.

NIEBEZPIECZEŃSTWA POKARMOWE

Mykotoksyny to metabolity grzybów pleśniowych, wykrywane w zbożach, produktach zbożowych oraz w orzechach ziemnych. Na skażenie toksynami narażone jest źle przechowywane siano (w zawilgoconych warunkach), a także komercyjne produkty bez hermetycznego opakowania, przechowywane w nieodpowiednich warunkach hurtowni i sklepów. Tak samo niebezpieczne są aflatoksyny (szczególnie aflatoksyna B1) mogące występować w zbożach i paszach. Nie należy podawać królikom spleśniałego pożywienia, gdyż zagraża to jego życiu.

Nie powinno się także podawać im pokarmów mrożonych i zimnych tuż po wyjęciu z lodówki, ponieważ może to prowadzić do problemów z układem pokarmowym.

Zmiany w diecie należy przeprowadzać stopniowo, gdyż bakterie w jelicie ślepym dostosowane są do przyjmowanych przez zwierzę pokarmów, a dzięki powolnemu wprowadzeniu nowych składników diety będą mogły wytworzyć adekwatną populację. Zbyt szybka zmiana diety nie pozwala na zmiany dotyczące mikroflory jelit i skutkuje biegunką, wzdęciami, a nawet śmiercią.

Pod żadnym pozorem nie należy dzielić się z królikami ludzkimi przekąskami. Nie wolno karmić ich czekoladą, ciastkami, płatkami śniadaniowymi, chlebem, makaronem, jogurtem i innymi smakołykami przeznaczonymi dla ludzi, ponieważ przez spowodowanie problemów z układem pokarmowym mogą prowadzić do enterotoksemii.

KRÓLIK W ZA DUŻYM ROZMIARZE

Nadwaga i otyłość są znaczącymi problemami u królików domowych. Ich dwie główne przyczyny to niewystarczająca ilość ruchu i zła dieta. Niezależnie od tego czy zwierzęta mieszkają w domu, czy na zewnątrz, muszą mieć wystarczająco dużą przestrzeń do ruchu.

Jeżeli karmi się króliki nadmiarem komercyjnej żywności i smakołyków to nieważne jak wielki udział w ich diecie ma siano, zamiast tego, co korzystne dla ich organizmu, wybiorą to, co smaczniejsze (a nie najlepsze dla ich zdrowia). O wiele lepiej jako przekąski podawać królikom kolendrę czy kawałek brokułu, zachowując reguły dotyczące ich udziału w diecie.

Otyłość może predysponować do poważnych problemów zdrowotnych, w tym zapalenia stawów, osteoporozy, stłuszczenia wątroby, trudności z opróżnianiem jelita ślepego, chorób metabolicznych.

JAK KARMIĆ KRÓLIKI?

Poza podstawowym składnikiem króliczej diety, jaką jest siano, najlepiej dorosłego królika karmić około dwoma szklankami mieszanki warzyw dziennie (na ok. 3 kg masy ciała), ale nie jednym rodzajem warzyw. Według Królewskiego Towarzystwa Zapobiegania Okrucieństwu wobec Zwierząt (RSPCA) optymalne jest 5-6 rodzajów zieleniny.

Nowe składniki do diety należy wprowadzać powoli, zaczynając od małych porcji i obserwować czy zwierzę je toleruje. Przed wprowadzeniem nowej karmy najlepiej jest podawać siano przez minimum dwa tygodnie, żeby poprawić motorykę przewodu pokarmowego.

Przekąski mają być tylko przekąskami i nie mogą stanowić podstawy diety zwierzęcia. Lepiej wybierać te zdrowe dla królika (nać marchewki) zamiast słodkich (owoce).

Warto pamiętać, że inne zapotrzebowanie mają młode króliki oraz samice w ciąży i podczas laktacji.

Wszelkie rośliny podawane królikom należy dobrze umyć. Układ pokarmowy tych zwierząt jest bardzo wrażliwy na pestycydy.

Dobrze jest sprawdzać wagę królika i dostosowywać do niej ilość pokarmu, upewniając się, że zwierzę nie ma nadwagi lub niedowagi. Należy obserwować odchody królika, gdyż są dobrym wskaźnikiem jakości diety zwierząt. W przypadku niepokojących zmian należy skonsultować się z lekarzem weterynarii.

Właściwa dieta królików ma ogromne znaczenie dla zachowania zdrowia, zwłaszcza zębów i układu pokarmowego. Dbanie o to, czym karmimy zwierzęta jest ważne jeśli chcemy cieszyć się ich zdrowiem.

Bibliografia z dnia 24.08.2020:

Carpenter J. Exotic Animal Formulary, 4th Edition. Saunders 2012

Meredith A. The Importance of Diet in Rabbits 2010

Oglesbee B.L. The 5-minute veterinary consult. Blackwell Publishing 2006

Popesco P, Rajtova V, Horak J. Atlas anatomii małych zwierząt laboratoryjnych. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne 2010

Krzymowski T., Przała J. Fizjologia zwierząt. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne 2005

Harcourt-Brown F. Textbook of rabbit medicine. Butterworth Heinemann 2002

Clauss M. Clinical Technique: Feeding Hay to Rabbits and Rodents. Elsevier 2012

Carlos de Blas, Julian Wiseman – Nutrition of the Rabbit, 2nd Edition. CAB International 2010

Meredith, A., Rabbit Nutrition – An Overview, Vet Times (2011)